မြေအောက်သဲတမံ (အေးမြင့်-ညောင်တုန်း)

၂၀၁၂ က ဆွီဒင်နိုင်ငံ စတော့ဟုမ်းမှာ Stockholm Water Week ရေရက်သတ္တပတ်ကို သွားတက်ခဲ့စဉ်က မြန်မာပြည်မြစ်ဝကျွန်းပေါ် ရေစီမံမှုကိစ္စတွေ စာတမ်းတင် ဖတ်ကြားပြီး အတွေ့အကြုံ ဖလှယ်ခဲ့ပါတယ်။

Stockholm Water Week ကမ္ဘာ့ရေညီလာခံမှာ ရေအလုပ်တွေ တင်ပြ မျှဝေကြတဲ့ အာဖရိကအဖွဲ့တွေနဲ့ ဆုံခဲ့ရပါတယ်၊ သူတို့ ကျေးလက်တွေမှာ ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် လုပ်နေကြတဲ့ သဲချောင်းတွေထဲက သဲတမံ(Sand Dam)တွေအကြောင်း အားပါးတရ တင်ပြဆွေးနွေးကြပါတယ်၊ သဲတမံ ဆိုတာကို ပထမဆုံးကြားသိခဲ့ရခြင်းပါပဲ၊ မြေသားတမံ၊ ရွှံ့မြေနဲ့ ခိုင်ခန့်အောင် ဆောက်ရတဲ့တမံတွေသာ အဓိကလုပ်ခဲ့ဖူးသူမို့ သဲတမံဆိုတော့ ထူးဆန်းနေတယ်။

သဲတမံဆိုတာကို လေ့လာလိုက်တော့ သဲနဲ့လုပ်ထားတဲ့ မြေပေါ်တမံတင်မဟုတ်ဘူး၊ သဲချောင်းတွေရဲ့ မျက်နှာပြင်အောက် သဲထုထဲမှာဆောက်ပြီး သဲနဲ့ပဲ ပြန်ဖုံးထားတဲ့ မြေအောက်သဲတမံ (Underground Sand Dam) ကိုလည်း ဆောက်လုပ်နိုင်ကြောင်း သိလာရပါတယ်။ သဘောက သဲချောင်းတွေရဲ့ သဲထုထဲမှာ စီးနေတဲ့ရေကို အလဟသစီးမသွားစေဘဲ တားထား သိုလှောင်ထားပြီး လိုတဲ့အခါ ထုတ်သုံးကြဖို့ပါပဲ၊ ဒါ့ကြောင့် မိုးအခါရေစီးပြီး မိုးမရွာတော့ရင် ခြောက်သွားတဲ့ သဲချောင်းရှိတဲ့ ဒေသတိုင်းမှာ သဲတမံဆောက်နိုင်ပါတယ်။ အောက်ပုံကိုကြည့်ပါ။

ရေကိုတားနိုင်အောင် တမံကို ကွန်ကရစ်၊ အုတ်နဲ့ ဆောက်နိုင်သလို ကျေးလက်တွေမှာ ရနိုင်တဲ့ ရွှံ့နဲ့လည်း ဆောက်နိုင်ပါတယ်၊ ရွှံ့နဲ့ အဖိုးနည်းဝန်ပါ ဆောက်လို့ ရေနည်းနည်း စိမ့်သွားလည်း အရေးမကြီးဘူး၊ စိမ့်သွားတဲ့ရေကို တားဖို့ ချောင်းအောက်ပိုင်းမှာ နောက်ထပ်တမံတစ်ခု ထပ်ဆောက်ရုံပါပဲ၊ ဒီလို တမံတွေ ချောင်းထဲမှာ ဆင့်ကဲဆင့်ကဲ ဆောက်သွားတော့ ရေပိုလှောင်နိုင်တာပေါ့။ သဲချောင်းရှည်သလောက် အောက်ဘက်မှာ သဲတမံအများကြီး လုပ်လို့ ရသေးတယ်။

မြေအောက်သဲတမံက ရေအားပညာသဘောအရ တည်ဆောက်ရတာ လွယ်ပါတယ်၊ တမံကို ပုံစံထုတ်ရာမှာ တမံအထက်ပိုင်း upstream နဲ့ အောက်ပိုင်း downstream မှာရှိတဲ့ ရေအနက်ပေပမာဏ၊ လှောင်ထားတဲ့ ရေတွန်းအား အနည်းအများပေါ် မူတည်ပြီး ရေစိမ့်အားလည်း ခံနိုင်အောင် ဒီဇိုင်း ပုံထုတ်ရပါတယ်။ မြေအောက်တမံကို အထက်ပိုင်း အောက်ပိုင်း နှစ်ဘက်ညှပ်ပြီး ချောင်းထဲက သဲထုနဲ့ ပြန်ဖို့ထားလို့ တမံထု ကြီးကြီး မလိုဘူး၊ မြေအောက်တမံက ငြိမ်တယ်။ မြေပေါ်မြေသားတမံတွေထက် တည်ဆောက်စရိတ် မြောက်မြားစွာ သက်သာပါတယ်။

သဲတမံအငယ်စားတွေကို အလွယ်တကူဆောက်နိုင်ပေမယ့် နက်ပြီး ကျယ်တဲ့ချောင်းတွေမှာ ဆောက်မယ့် သဲတမံအကြီးစားတွေအတွက်ကိုတော့ ဘူမိဗေဒသမားတွေနဲ့ ကြိုတင်တိုင်ပင်ဖို့ လိုပါတယ်။ သဲကြော အရမ်းထူတဲ့ နေရာတွေမှာ (ရေမစိမ့်အောင်) သဲကြောထူသလောက် သဲတမံကို နက်အောင် လိုက်ဆောက်ရတာဖြစ်လို့ ကုန်ကျစရိတ် များပါတယ်။

ဖွံ့ဖြိုးဆဲနိုင်ငံတွေဖြစ်တဲ့ အာဖရိက ဆူဒန် ပါကစ္စတန် အာရပ်နိုင်ငံတွေက ကျေးလက်အများအပြားမှာ တွင်တွင်ကျယ်ကျယ် အသုံးချနေကြတာ တွေ့ရပါတယ်။

အောက်ပါပုံအရဆိုရင်တော့ အမေရိကန်မှာလည်း သဲတမံတွေ တည်ဆောက်အသုံးပြုနေကြကြောင်း သိရပါတယ်။

မြန်မာပြည်အလယ်ပိုင်း ခြောက်သွေ့ ရေရှားဒေသတွေက သဲချောင်းတွေ၊ တောင်ပေါ်က ဆင်းလာတဲ့ ရေတွေ စီးတဲ့ မြေပြန့်က သဲချောင်းတွေမှာ သဲတမံတွေ ဆောက်နိုင်ပါတယ်။ ဒါပေမယ့် မြန်မာပြည်မှာ သဲတမံတွေ တည်ဆောက် အသုံးပြုကြတာ နည်းပါသေးတယ်။

နည်းတယ်လို့ ပြောရတာက သဲတမံဆောက်ပြီး အသုံးပြုနေကြသူတွေ ရှိတယ်၊ ဒါပေမယ့် မြန်မာပြည်ရဲ့ ထုံးစံအတိုင်း စနစ်တကျ မှတ်တမ်းတင်ထားတာမျိုး မရှိလေတော့ ဘယ်သူက ဘယ်ဌာနက ဘယ်နေရာမှာ သဲတမံဆောက်ခဲ့တယ်၊ ဘယ်လိုအောင်မြင်လို့ ဒေသခံတွေမှာ ဘယ်လို အကျိုးတွေရနေတယ်၊ သို့မဟုတ် ဘယ်လို အခက်အခဲတွေကြောင့် မအောင်မြင်ဘူး ဆိုတာတွေကို သိလိုပေမယ့် အလွယ်တကူ ရှာလို့ မရနိုင်ပါဘူး။

ရှာလို့ရတဲ့ ဦးထွန်းတည်(ဖေ့စ်ဘွတ်အကောင့် Min Tun Tee) ရေးထားတဲ့အထဲက ပြန်လည်မျှဝေရရင် –

“ကျွန်တော်ကိုယ်တိုင် လေ့လာ ဒီဇိုင်းထုတ် တည်ဆောက်ခဲ့သည့် သဲတမံဟာ ချောင်းအကျယ်ပေ ၁၀၀၊ သဲထုအနက် ၁၀ ပေ ရှိတယ်၊ ကုန်ကျစရိတ်သိန်း ၇၀ ရှိပါတယ်။ ဒေါင်းသေရွာအထက်မှာ တဲကြီးကုန်းဆိုတဲ့ရွာ ရှိတယ်၊ သူ့အထက် ကပ်လျက်မှာ ချောင်းနှစ်ခုဆုံတဲ့နေရာ ရှိပါတယ်၊ ဘယ်ဘက်က ချောင်းနားမှာ မြေကြီးထဲက ထွက်လာတဲ့ရေတွေ နွေအထိ စီးနေတဲ့ ချောင်းတစ်ခု ရှိတယ်၊ အဲဒီရေတွေဟာ တဲကြီးကုန်းရွာအထိ မရောက်ဘဲ သဲထဲပြန်ဝင်သွားတယ်၊ အဲဒီနေရာမှာ သဲတမံဆောက်ရင် ရေဂါလန်သန်းနဲ့ချီပြီး လှောင်ထားနိုင်ပါတယ်“

ဦးထွန်းတည်ရေးခဲ့သည်ထဲက တွေ့သလောက် ပြန်လည်မျှဝေခြင်း ဖြစ်ပါတယ်။

အလားတူ အချို့ဒေသတွေမှာ သဲတမံတွေရှိနေကြောင်း သိရပါတယ်။ အဲဒီသဲတမံတွေကို ဘယ်လို တည်ဆောက်ခဲ့တယ်၊ ဘယ်လိုအကျိုးရှိတယ်ဆိုတဲ့ အတွေ့အကြုံတွေကို အများသိအောင် ဝေမျှကြရင်တော့ သဲချောင်းရှိပြီး ရေရှားတဲ့အညာဒေသတွေမှာ ရေဖူလုံလာပါလိမ့်မယ်။

မြေအောက်သဲတမံတင်မက မြေပေါ်သဲတမံတွေအကြောင်းကို ဟိုတောင်ဆီမှာပြိုသည့်မိုးဆောင်းပါးမှာလည်း ဖတ်ရှုလေ့လာနိုင်ကြပါတယ်။