Ecology နှင့် Economy တို့၏ အားပြိုင်မှုကြားမှ ဧရာဝတီမြစ်ဝကျွန်းပေါ်၏ ပစ္စုပ္ပန်နှင့် အနာဂတ် (ကြည်ခင်)

ဂျပန်မှာ ကျောင်းအပြီး အလုပ်ဝင်ခဲ့တဲ့ ၂၀၀၀ ခု ဝန်းကျင်မှာ တွေ့ဆုံခဲ့ရသူ Kiso Jiban Consultants ကုမ္ပဏီ ဘူမိအရာရှိချုပ် မိုမိကုရာစံ 籾倉 さん Mr Momikura (တွေ့ဆုံချိန်မှာ ၆၅ နှစ် ကျော်နေပြီ၊ ဂျပန်အစိုးရ ဆည်မြောင်းဌာန ဘူမိအရာရှိချုပ်ဘဝက ပင်စင်ယူခဲ့သူ) မေးပြောပြောခဲ့တဲ့ စကားကို သတိရမိတယ်။

ပထမ What is the meaning of Ecology? အီကိုလိုဂျီ ဆိုတာ ဘာလဲ၊ နောက်ပြီး What is Economy? အီကိုနိုမီဆိုတာ ဘာလဲ၊ နောက်မေးခွန်းက စကားလုံးနှစ်ခုစလုံးမှာ Eco ဆိုတာ ဘာဖြစ်လို့ ပါရတာလဲ။

Ecology is the branch of biology that deals with the relations of organisms to one another and to their physical surroundings. အနီးဆုံးဘာသာပြန်ရရင် Ecology ဆိုတာ သတ္တဝါများအချင်းချင်း၊ သတ္တဝါများနဲ့ ရုပ်ဝတ္ထု သဘာဝပတ်ဝန်းကျင် ဆက်စပ်မှုများလို့ ဆိုနိုင်ပါတယ်။

ဆက်စပ်လေ့လာရန် ဂေဟစနစ်နှင့်ဂေဟဗေဒ

Economy is the state of a country/region in terms of the production, consumption of goods and services and supply of money. Economy ဆိုတာ နိုင်ငံ(သို့) ဒေသတစ်ခုရဲ့ ထုတ်လုပ်မှု၊ သုံးစွဲမှု၊ ဝန်ဆောင်မှု၊ ငွေကြေးထောက်ပံ့နိုင်မှု အခြေအနေ လို့ ဘာသာပြန်နိုင်ပါတယ်။

Ecology နဲ့ Economy တို့ဟာ အပြန်အလှန်ဆက်စပ်နေပြီး တစ်ခု ချို့ယွင်းရင် နောက်တစ်ခုကိုပါ ထိခိုက်တယ်၊ မျှခြေဖြစ်အောင် ကြိုးစား ထိန်းကြောင်းမှသာလျှင် ဒေသတစ်ခု နိုင်ငံတစ်ခုရဲ့ အနာဂတ်ဟာ ပိုမို တည်ငြိမ် တိုးတက်လာနိုင်မှာ ဖြစ်တယ်လို့ ဆိုပါတယ်။

အဲဒီအကြောင်းနဲ့ ဆက်နွှယ်နေတဲ့ ဘူမိရုပ်သွင်ဂျာနယ် Geomorphology Journal, May 2020 မှာပါတဲ့ Chen နဲ့ အဖွဲ့ရဲ့ မြစ်ကြီးဧရာဝတီနဲ့ မြစ်ဝကျွန်းပေါ်တို့အပေါ် နှစ် ၄၀ ကျော် (၁၉၇၄-၂၀၁၈) အတွင်း လူသားများကြောင့် ထိခိုက် ပြောင်းလဲမှုများအကြောင်း သုတေသနစာတမ်းကိုဖတ်ရင်း သိရှိလာတာကို ထပ်ဆင့် ပြန်လည်မျှဝေလိုပါတယ်။

မြစ်တစ်စင်းဟာ တိုက်စား၊ သယ်ဆောင်၊ ပို့ချ ဆိုတဲ့ အလုပ်သုံးခုကို မြစ်စတင်ပေါက်ဖွားရာ မြစ်ဖျားမှစတင်ပြီး ပင်လယ်မှာ အဆုံးသတ်သည်အထိ လုပ်ဆောင်ပါတယ်၊ တိုးပွား များပြားလာသော လူဦးရေ နှင့် မြို့ပြ လူနေမှုမှသည် စီးပွားရေး လိုအပ်ချက်များကြောင့် မြစ်တစ်စင်းရဲ့ ဖြစ်စဉ်မျှခြေကို တိုက်ရိုက်ပဲ ဖြစ်စေ၊ သွယ်ဝိုက်လို့ပဲ ဖြစ်စေ ဖျက်ဆီးမိလာသောအခါ အဲဒီဖြစ်စဉ်ရဲ့ အကျိုးဆက်များကို ထိုမြစ်ကြီးကို မှီ၍ နေထိုင်ကြသော လက်ရှိနှင့် အနာဂတ်လူသားများပဲ ခံစားရမှာ ဖြစ်ပါတယ်။

အဲဒီသုတေသနစာတမ်းမှာ ပြီးခဲ့တဲ့ ၄၅ နှစ်အတွင်း လူသားတို့ရဲ့ လုပ်ဆောင်မှုများ ဖြစ်တဲ့ သစ်တောများ ဒီရေတောများ ပြုန်းတီးမှု deforestation, decreased mangrove၊ ရေကာတာများ၊ မိုင်းများ Terrestrial Mining၊ မွေးမြူရေးကန်များ Aquaculture ponds၊ မြစ်တွင်း ကျောက်စရစ်နှင့် သဲထုတ်မှု sediment mining စတာတွေကြောင့် ဧရာဝတီမြစ်ကြီးနှင့် လက်တက်များရဲ့ ပုံသဏ္ဍာန် ပြောင်းလဲလာမှုများ braided, sinuosity, straightness, bifurcation၊ အနည်ထိုင်ပုံ ပြောင်းလဲခြင်း decrease and increase coarse and fine sediments၊ တိုက်စားမှု၊ ပို့ချမှုပြောင်းလဲခြင်း sediment loads and accretion များ ဖြစ်ပေါ်လာကာ ရေကြီး ရေလျှံ၊ မြစ်ကမ်းပါးပြို၊ တောင်ပြို၊ ကမ်းရိုးတန်း တိုက်စားစတဲ့ အကျိုးဆက်များကို ဒေသအလိုက် တင်ပြထားပါတယ်။ (အောက်ပုံ)

ဒီသုတေသနစာတမ်းမှာ ပုသိမ်မြစ်နဲ့ မြစ်မခမြစ်၊ ဧရာဝတီမြစ် တိုးမြစ်နဲ့ ပန်းလှိုင်မြစ်တို့ရဲ့ ၁၉၇၄ ခုနှစ်နဲ့ ၂၀၁၈ ခုနှစ်ကြား ပြောင်းလဲသွားပုံကို နှိုင်းယှဉ်ဖော်ပြထားပါသေးတယ်။

အဲဒီမြစ်ကြောင်းပြောင်းလဲမှုများဟာ လူသားတို့ရဲ့ လုပ်ဆောင်မှုများဖြစ်တဲ့ သစ်တောများ ဒီရေတောများ ပြုန်းတီးမှု စတာတွေရဲ့ အကျိုးဆက်လို့ သုတေသနစာတမ်းက ဆိုပါတယ်။

ဒါ့အပြင် သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်ပြောင်းလဲမှုများ ဖြစ်တဲ့ မုတ်သုန်လေမုန်တိုင်းများ၊ ပင်လယ်ရေမျက်နှာပြင် မြင့်တက်လာမှုနှင့် ဆက်စပ်ပြီး ဆားငန်ရေများ ကုန်းတွင်းဝင်ရောက်မှု၊ ကမ်းရိုးတန်း ကုန်းမြေပျော့ နိမ့်ကျလာမှု soft ground subsidence၊ မြေအောက်ရေ အလွန်အမင်းထုတ်ယူမှုစတဲ့ ဆိုးကျိုးများဟာလည်း လူသားတွေရဲ့ လုပ်ဆောင်မှုနဲ့ ဆက်စပ်နေပါတယ်။

သုတေသနစာတမ်းအရ ဘင်္ဂလားပင်လယ်အော်နဲ့ ဧရာဝတီမြစ်ဝမှာ လက်ရှိ ပင်လယ်ရေမျက်နှာပြင် မြင့်တက်နှုန်း(တနှစ် နှစ်မီလီ)အတိုင်းဆိုရင် ၂၀၅၀ ခုမှာ ၅၆ စင်တီ (မီတာဝက်)ခန့် မြင့်လာမှာ ဖြစ်ပြီး ရန်ကုန်မြို့ မြေပြင်ဟာ ၂၀၁၄-၂၀၁၇ အတွင်း တနှစ် ၁၀ မီလီမှ ၁၁၀ မီလီအထိ နိမ့်ကျလာတာကို တွေ့ရှိထားပါတယ်။

၄၄ နှစ် အတွင်း ဧရာဝတီမြစ်ဝကျွန်းပေါ် ကမ်းရိုးတန်းရဲ့ အနောက်ဘက်ခြမ်း (ပုသိမ်၊ လပွတ္တာ)မှာ တိုက်စားမှု ပိုများလာ (တစ်နှစ် ၁၀ မီတာနှုန်း)ပြီး မြစ်ဝကျွန်းပေါ်အရှေ့ပိုင်း (ဒလ၊ ရန်ကုန်)ဘက်မှာတော့ နုန်းတာပြင် (mudflat)များ ပင်လယ်ဘက် တိုးလာပါတယ်။ (အောက်ပုံ)

ဒီဖြစ်စဉ်တွေ အားလုံးဟာ အထက်က ဆိုခဲ့သလို Ecology နဲ့ Economy အားပြိုင်မှုရဲ့ အကျိုးဆက်တွေပါ။ စီးပွားရေးအတွက် ငါးကန်ဆောက်မယ်၊ ကျောက်မိုင်းတူးမယ်၊ သဲ ကျောက်စရစ်တူးမယ်၊ လျှပ်စစ်အတွက် စိုက်ပျိုးရေးအတွက် ရေကာတာ ဆောက်မယ်၊ ထင်းအတွက် သစ်ပင်ခုတ်မယ်။ ဒါတွေအားလုံးဟာ နိုင်ငံတစ်ခုရဲ့ တိုးပွားလာသောလူဦးရေနဲ့အတူ ဖြစ်လာတာပါ၊ Economy အားကောင်းလုပ်တော့ Ecology ကို ထိခိုက်လာတာပါပဲ။

ဒါတွေအားလုံးကို စည်းကမ်းတကျ ဖြစ်အောင် ဘယ်လို ထိန်းချုပ်မလဲ။

စာတမ်းနိဂုံးချုပ်မှာ serious dearth of scientific knowledge သိပ္ပံနည်းပညာဆိုင်ရာ ဗဟုသုတအလွန်နည်းပါးခြင်းကို လိုအပ်တဲ့ အချက်အလက် စုဆောင်းမှု data collection၊ ပတ်ဝန်းကျင်ဆိုင်ရာ အကျိုးအပြစ်များ ဆန်းစစ်မှု Environmental impact assessment၊ စောင့်ကြည့် ထိန်းသိမ်းမှု monitoring and maintenance၊ နည်းပညာဆိုင်ရာ ပံ့ပိုးမှု remote sensing, GIS technology and survey စတာတွေနဲ့ အားဖြည့်ရင်း အနာဂတ်ဧရာဝတီနဲ့ မြစ်ဝကျွန်းပေါ်ဒေသရဲ့လူနေမှုဘဝကို ရေရှည် တည်တံ့အောင် အားလုံး လုပ်ဆောင်သွားကြရမှာဖြစ်တယ်လို့ ဖော်ပြထားပါကြောင်း။

Reference,​

Dan Chen, et al , 2020, Recent evolution of the Irrawaddy (Ayeyarwady) Delta and the impacts of anthropogenic activities: A review and remote sensing survey, Geomorphology, https://authors.elsevier.com/a/1bBVZ,3sl3mxlM (free download until 25 July)

ဆက်လက်လေ့လာဖတ်ရှုရန် –

မြစ်ဝကျွန်းပေါ်တစ်ခုပေါ်ထွန်းခြင်း

ဧရာဝတီမြစ်ဝကျွန်းပေါ်ဒေသ၏ ထိခိုက်လွယ်မှုအခြေအနေ